کد مطلب:276537 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:104
معنی تواضع
بدان كه تواضع و تكبر از صفات و كیفیت های نفسانی است كه از هر یك، آثار بسیاری ظاهر می شود. و تواضع این كه: شخص پیش خودش نسبت به غیر حقیر باشد. و تكبّر این كه: شخص در پیش خود نسبت به دیگری بزرگ جلوه كند و دیگری را نسبت به خودش حقیر بداند. با این قید فرق بین تكبّر و عُجب معلوم می شود، زیرا كه عُجب آن است كه شخص در نظر خودش از لحاظ جمال یا كمال یا اعمال یا نسب، یا همه این ها پسندیده و خوب
[ صفحه 577]
باشد - یا صرف نظر از دیگری - در صورتی كه تكبّر آن است كه نسبت به دیگری خودش را برتر و بهتر بداند. تكبّر از جهل سرچشمه می گیرد كه شخص، بدی های خودش و خوبی های دیگران را نشناسد یا از آن ها غفلت ورزد.
همان طور كه به این صفت نفسانی تكبّر گفته می شود، آثار آن را نیز به همین عنوان می نامند. مثل: راه رفتن متكبّرانه، و كشیدن جامه بر زمین، و ترك جواب سلام، و امثال این ها. همین طور تواضع بر آن صفت نفسانی یاد شده و نیز به آثار آن گفته می شود. از قبیل: احترام بزرگان، و نشستن با فقرا و مستمندان، و اجابت دعوت آنان، و پیش سلام بودن و امثال این ها.
و بدان كه تكبّر از صفات ناپسند و مایه هلاكت دین است. و در مذمّت آن، آیات و روایات بسیاری وارد شده است. از جمله: ثقة الاسلام كلینی در اصول كافی به سند خود از حضرت امام صادق علیه السلام آورده كه فرمود: ریشه های كفر سه چیز است: حرص و تكبّ و حسد. [1] .
در همان كتاب از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه گفت: ابوجعفرعلیه السلام فرمود: عزّت، رداء خداوند و بزرگ منشی، ازار او است، پس هركس به آن ها دست بیازد، خداوند او را به رو به جهنّم افكند. [2] .
و نیز به سند خود از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام آورده كه فرمود: كبر، ردای الهی است و متكبر در آن با خداوند كشمكش دارد. [3] .
و به سند خود از حضرت امام صادق علیه السلام روایت كرده فرمود: كبر ردای الهی است، پس هر آن كه در چیزی از آن با خداوند منازعه كند، خداوند او را در جهنم سرنگون سازد. [4] .
و به سند موثّق همچون صحیحی از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه فرمود: در جهنم درّه ای هست برای متكبّرین كه (سقر) نامیده می شود، از شدّت حرارت خود به خدای - عزّوجلّ -
[ صفحه 578]
شكایت كرد و از خدا خواست كه به او اجازه تنفس دهد، پس چون نفس كشید جهنم را سوزان ساخت. [5] .
و به سند خود از امام صادق علیه السلام آورده كه فرمود: متكبّران روز قیامت به صورت مور درآیند، مردم آن ها را پایمال كنند تا خداوند از حساب فراغت یابد. [6] .
و بین این اخبار و خبر دیگری كه در كافی روایت شده منافاتی نیست. در آن خبر صحیح از محمد بن مسلم، از یكی از دو امام (باقر و صادق علیهما السلام) آمده كه فرمود: داخل بهشت نشود كسی كه در دلش به مقدار خردلی تكبّر باشد. راوی گوید: من گفتم: «إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون». گفت: چرا استرجاع گفتی؟ عرض كردم: به خاطر آنچه از شما شنیدم. فرمود: نه چنان است كه پنداشته ای، مقصود من انكار است و جز انكار نیست. [7] .
زیرا كه این حدیث عقوبت محروم ماندن از بهشت را به انكار و سركشی از عبادت و اطاعت خداوند یا اطاعت پیغمبران و اولیائش اختصاص می دهد، مانند ابلیس و امثال او و حزب و دار و دسته اش از كافران و غاصب مناصب امامان علیهم السلام. روایات سابق بر این دلالت داشت كه متكبّر اهل آتش است - خواه منكر خدا باشد یا نه - ولی داخل نشدنش را به بهشت متعرض نشده اند. و اما این حدیث دلالت دارد كه داخل نشدن به بهشت به این صفت از متكبّرین (منكرین) اختصاص دارد، نه این كه تكبّر به معنی انكار خدا باشد.
خلاصه این كه: تواضع كلید هر خیر، و تكبّر كلید هر شرّ است. زیرا كه تكبّر صاحب خود را از تحصیل فضایل و دوری از رذایل باز می دارد. تفصیل مطلب جای دیگری دارد كه اگر خداوند توفیقم دهد كتاب مستقلّی در این باره خواهم نگاشت. ان شاء اللَّه تعالی.
[ صفحه 577]
باشد - یا صرف نظر از دیگری - در صورتی كه تكبّر آن است كه نسبت به دیگری خودش را برتر و بهتر بداند. تكبّر از جهل سرچشمه می گیرد كه شخص، بدی های خودش و خوبی های دیگران را نشناسد یا از آن ها غفلت ورزد.
همان طور كه به این صفت نفسانی تكبّر گفته می شود، آثار آن را نیز به همین عنوان می نامند. مثل: راه رفتن متكبّرانه، و كشیدن جامه بر زمین، و ترك جواب سلام، و امثال این ها. همین طور تواضع بر آن صفت نفسانی یاد شده و نیز به آثار آن گفته می شود. از قبیل: احترام بزرگان، و نشستن با فقرا و مستمندان، و اجابت دعوت آنان، و پیش سلام بودن و امثال این ها.
و بدان كه تكبّر از صفات ناپسند و مایه هلاكت دین است. و در مذمّت آن، آیات و روایات بسیاری وارد شده است. از جمله: ثقة الاسلام كلینی در اصول كافی به سند خود از حضرت امام صادق علیه السلام آورده كه فرمود: ریشه های كفر سه چیز است: حرص و تكبّ و حسد. [1] .
در همان كتاب از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه گفت: ابوجعفرعلیه السلام فرمود: عزّت، رداء خداوند و بزرگ منشی، ازار او است، پس هركس به آن ها دست بیازد، خداوند او را به رو به جهنّم افكند. [2] .
و نیز به سند خود از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام آورده كه فرمود: كبر، ردای الهی است و متكبر در آن با خداوند كشمكش دارد. [3] .
و به سند خود از حضرت امام صادق علیه السلام روایت كرده فرمود: كبر ردای الهی است، پس هر آن كه در چیزی از آن با خداوند منازعه كند، خداوند او را در جهنم سرنگون سازد. [4] .
و به سند موثّق همچون صحیحی از امام صادق علیه السلام روایت كرده كه فرمود: در جهنم درّه ای هست برای متكبّرین كه (سقر) نامیده می شود، از شدّت حرارت خود به خدای - عزّوجلّ -
[ صفحه 578]
شكایت كرد و از خدا خواست كه به او اجازه تنفس دهد، پس چون نفس كشید جهنم را سوزان ساخت. [5] .
و به سند خود از امام صادق علیه السلام آورده كه فرمود: متكبّران روز قیامت به صورت مور درآیند، مردم آن ها را پایمال كنند تا خداوند از حساب فراغت یابد. [6] .
و بین این اخبار و خبر دیگری كه در كافی روایت شده منافاتی نیست. در آن خبر صحیح از محمد بن مسلم، از یكی از دو امام (باقر و صادق علیهما السلام) آمده كه فرمود: داخل بهشت نشود كسی كه در دلش به مقدار خردلی تكبّر باشد. راوی گوید: من گفتم: «إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون». گفت: چرا استرجاع گفتی؟ عرض كردم: به خاطر آنچه از شما شنیدم. فرمود: نه چنان است كه پنداشته ای، مقصود من انكار است و جز انكار نیست. [7] .
زیرا كه این حدیث عقوبت محروم ماندن از بهشت را به انكار و سركشی از عبادت و اطاعت خداوند یا اطاعت پیغمبران و اولیائش اختصاص می دهد، مانند ابلیس و امثال او و حزب و دار و دسته اش از كافران و غاصب مناصب امامان علیهم السلام. روایات سابق بر این دلالت داشت كه متكبّر اهل آتش است - خواه منكر خدا باشد یا نه - ولی داخل نشدنش را به بهشت متعرض نشده اند. و اما این حدیث دلالت دارد كه داخل نشدن به بهشت به این صفت از متكبّرین (منكرین) اختصاص دارد، نه این كه تكبّر به معنی انكار خدا باشد.
خلاصه این كه: تواضع كلید هر خیر، و تكبّر كلید هر شرّ است. زیرا كه تكبّر صاحب خود را از تحصیل فضایل و دوری از رذایل باز می دارد. تفصیل مطلب جای دیگری دارد كه اگر خداوند توفیقم دهد كتاب مستقلّی در این باره خواهم نگاشت. ان شاء اللَّه تعالی.
[1] كافي: 289:2.
[2] كافي: 309:2.
[3] كافي: 309:2.
[4] كافي: 310:2.
[5] كافي: 310:2.
[6] كافي: 311:2.
[7] كافي: 310:2.